Τι σημαίνει για την Ελλάδα ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός

Οι Άγγελος Συρίγος και Τριαντάφυλλος Καρατράντος εξηγούν στο skai.gr γιατί η υποβολή του χάρτη της ελληνικής υφαλοκρηπίδας είναι στρατηγικής σημασίας
Του Στέφανου Νικολαΐδη
Για δεκαετίες, η Ελλάδα απαντούσε σε ξένα ερευνητικά σκάφη που έμπαιναν σε περιοχές ελληνικής υφαλοκρηπίδας με ένα παράδοξο: «Δεν θα σας πούμε τα όρια, αλλά βρίσκεστε σε ελληνική περιοχή». Αυτό αλλάζει.

Για πρώτη φορά, οι ελληνικές θέσεις αποτυπώνονται σε επίσημο ευρωπαϊκό χάρτη μέσω του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού (ΘΧΣ), ενός τεχνικού εργαλείου που ανακοινώθηκε το πρωί της Μ. Τετάρτης (16/4) και εξελίσσεται σε στρατηγικό όπλο της χώρας.

Ποια είναι η σημασία αυτής της κίνησης; Πώς φτάσαμε σε αυτό το βήμα τώρα; Και τι αλλάζει, τόσο στο διπλωματικό όσο και στο γεωπολιτικό πεδίο; Ο Άγγελος Συρίγος, καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και βουλευτής της ΝΔ, και ο Τριαντάφυλλος Καρατράντος, διδάκτωρ Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ, αποκωδικοποιούν για το skai.gr τα κρίσιμα σημεία αυτής της κρίσιμης εθνικής πρωτοβουλίας.

Μια αποτύπωση που άργησε, αλλά μετράει
Για πρώτη φορά, η Ελλάδα προχώρησε στην επίσημη κατάθεση χάρτη που αποτυπώνει τα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και τις ζώνες κυριαρχίας και κυριαρχικών δικαιωμάτων στη θάλασσα. Ο χάρτης βασίζεται στον νόμο 4001/2011 και αφορά τόσο τα χωρικά ύδατα όσο και τις περιοχές υφαλοκρηπίδας και εν δυνάμει Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ).

Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός (ΘΧΣ) έπρεπε να έχει ολοκληρωθεί ήδη από το 2021, σύμφωνα με την Οδηγία 2014/89/ΕΕ. Η Ελλάδα καθυστέρησε σημαντικά, κάτι που ο Άγγελος Συρίγος αποδίδει στην πολυπλοκότητα του έργου. «Αφορά περίπου 480.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα – τέσσερις χερσαίες Ελλάδες – και εμπλέκονταν πάρα πολλά υπουργεία. Δεν είναι κάτι απλό».

Μέχρι τώρα, η Ελλάδα δήλωνε ότι συγκεκριμένες περιοχές είναι τμήμα της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, χωρίς όμως να έχει καταθέσει επίσημο χάρτη. Όπως λέει χαρακτηριστικά ο κ. Συρίγος:

«Όταν έμπαιναν ξένα ερευνητικά πλοία, τους λέγαμε ότι πρέπει να ζητήσουν άδεια, αλλά δεν τους δείχναμε ποια είναι τα όρια. Τώρα, για πρώτη φορά, γνωρίζουν πού βρίσκονται τα όρια και σε ποιον να απευθυνθούν».

Ευρωπαϊκή αναγνώριση ελληνικών θέσεων;
Η κατάθεση του ΘΧΣ στην ΕΕ καθιστά τον σχετικό χάρτη επίσημο ευρωπαϊκό έγγραφο. Αυτό, σύμφωνα με τον κ. Συρίγο, λειτουργεί ενισχυτικά: «Παρέχει ένα νομικό και διπλωματικό χαρτί στην Ελλάδα. Είναι μεγάλο πλεονέκτημα. Πάντοτε ζητάμε να έχουμε ευρωπαϊκό κάλυμμα».

Αν υπάρξει πρόκληση — όπως ενδεχόμενη είσοδος του Ορούτς Ρέις σε περιοχή που καλύπτει ο χάρτης — η Ελλάδα έχει πλέον το θεσμικό έρεισμα να ζητήσει ευρωπαϊκή αντίδραση: «Θα πούμε ότι πρόκειται για περιοχή ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων και, σύμφωνα με τον χάρτη, ζητούμε από την ΕΕ να επιβάλει μέτρα στην Τουρκία».

Από την πλευρά του ο Τριαντάφυλλος Καρατράντος υπογραμμίζει πως έτσι «η ελληνοτουρκική διαφορά «ευρωπαϊκοποιείται» σε έναν βαθμό, αφού οι ελληνικές διεκδικήσεις «ενσωματώνονται σε ευρωπαϊκά έγγραφα και πλαίσια σχεδιασμού».

«Η υποβολή του χάρτη αποκρυσταλλώνει τις πάγιες ελληνικές θέσεις για την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ και δημιουργεί ένα αποτρεπτικό νομικό και πολιτικό εργαλείο απέναντι στις τουρκικές μονομερείς διεκδικήσεις».

Παράλληλα, προσθέτει, ο χάρτης λειτουργεί και ως εσωτερικό εργαλείο οργάνωσης. «Θεσμοθετεί ένα εθνικό πλαίσιο βάσει του οποίου μπορούν να σχεδιαστούν ενεργειακές, περιβαλλοντικές και άλλες πολιτικές στη θάλασσα».

Από τη χαρτογράφηση στον θαλάσσιο σχεδιασμό
Η τρέχουσα αποτύπωση δεν καθορίζει ακόμη πού ακριβώς θα αναπτυχθούν δραστηριότητες, όπως έρευνες για ενεργειακούς πόρους ή εγκατάσταση θαλάσσιων υποδομών. Αυτό είναι το δεύτερο στάδιο που ακολουθεί. «Σε κάθε μία από τις τέσσερις περιοχές που καταγράφηκαν, θα καθοριστεί πού μπορούν να γίνουν συγκεκριμένες δράσεις», σημειώνει ο κ. Συρίγος.

Σε ό,τι αφορά στα υπεράκτια αιολικά πάρκα, αυτά θα εγκατασταθούν εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων, δηλαδή μέχρι 6 ναυτικά μίλια από τις ακτές. Ωστόσο, η εγγύτητα αυτή δεν είναι χωρίς προβλήματα. «Η βασική όχληση είναι η οπτική. Δεν είναι ωραίο να φτάνεις σε ένα νησί και να περνάς μέσα από ένα δάσος 500-600 ανεμογεννητριών», σχολιάζει.

Υπενθυμίζει, ωστόσο, πως όταν μιλάμε για τον ΘΧΣ, πρόκειται για τα όρια που η Ελλάδα θεωρεί ότι έχει δικαίωμα να διεκδικήσει με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας, χωρίς όμως να σημαίνει πως τα έχει κατοχυρώσει πλήρως, είτε λόγω εκκρεμών οριοθετήσεων είτε λόγω πολιτικής επιλογής.

Ενδεικτικά, το ίδιο ισχύει και για την πρόθεση της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Το δικαίωμα υπάρχει και αποτυπώνεται στον σχεδιασμό, αλλά δεν έχει ακόμη ασκηθεί. Όπως λέει ο κ. Συρίγος: «Η δυνατότητα για τα 12 ν.μ. είναι άλλο θέμα. Είναι θέμα δικό μας».

Έμμεση οριοθέτηση Ελλάδας–Κύπρου, ταφόπλακα στη Γαλάζια Πατρίδα
Ο ΘΧΣ δεν οριοθετεί επισήμως ΑΟΖ, ούτε μπορεί να το κάνει μονομερώς. Ωστόσο, σύμφωνα με τον κ. Καρατράντο, λειτουργεί ως εργαλείο «de facto οριοθέτησης», αφού αποτυπώνει τις ελληνικές αντιλήψεις για το πού εκτείνονται οι θαλάσσιες ζώνες της χώρας – και μάλιστα σε θεσμικό ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Η ανατολική γραμμή του ελληνικού χάρτη «κουμπώνει» πάνω στη δυτική κυπριακή ΑΟΖ. Έτσι καλύπτεται ένα κρίσιμο γεωπολιτικό κενό που επιχειρούσε να εκμεταλλευτεί το τουρκολιβυκό μνημόνιο.

«Με τον τρόπο αυτό, το αφήγημα της “Γαλάζιας Πατρίδας” και η τεχνητή οριοθέτηση Τουρκίας–Λιβύης ακυρώνονται στην πράξη», λέει ο Άγγελος Συρίγος. Προς το παρόν, η αντίδραση από την Άγκυρα είναι ήπια. Εκτιμάται ότι η Τουρκία δεν θα φτάσει στο σημείο να στείλει ερευνητικά πλοία στην περιοχή – τουλάχιστον όχι άμεσα. «Τα σενάρια που λένε ότι θα στείλουν πλοία στην περιοχή είναι ακραία», σημειώνει.

Συνδέεται με τη διασύνδεση Ελλάδας–Κύπρου–Ισραήλ
Ο ΘΧΣ, όπως επισημαίνει ο Τριαντάφυλλος Καρατράντος, μπορεί να ενισχύσει θεσμικά την ενεργειακή διασύνδεση Ελλάδας–Κύπρου–Ισραήλ (EuroAsia Interconnector), παρέχοντας πλαίσιο προβλεψιμότητας και ασφάλειας. Η αποτύπωση θαλάσσιων ζωνών προσφέρει νομικά επιχειρήματα για την προστασία κρίσιμων υποδομών από πιθανές παρεμβολές ή αμφισβητήσεις.

«Δεν είναι άμεσο εργαλείο αποτροπής, αλλά λειτουργεί υποστηρικτικά για την οικοδόμηση μιας ευρύτερης στρατηγικής ασφάλειας», τονίζει.

Σύντομος οδηγός εννοιών

Τι είναι η υφαλοκρηπίδα;
Είναι το υποθαλάσσιο έδαφος που βρίσκεται κάτω από τη θάλασσα και εκτείνεται πέρα από την ακτογραμμή ενός κράτους. Εκεί το κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα για την έρευνα και εκμετάλλευση φυσικών πόρων (όπως πετρέλαιο ή φυσικό αέριο), αλλά όχι πλήρη κυριαρχία, όπως έχει στα χωρικά ύδατα.

Τι είναι η ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη);
Είναι μια θαλάσσια ζώνη που φτάνει έως και 200 ναυτικά μίλια από τις ακτές, όπου ένα κράτος έχει αποκλειστικά δικαιώματα για την εκμετάλλευση φυσικών πόρων, την αλιεία, την ενέργεια από τον άνεμο ή τη θάλασσα. Δεν είναι το ίδιο με τα χωρικά ύδατα – άλλα κράτη μπορούν να πλέουν ελεύθερα, αλλά δεν μπορούν να κάνουν έρευνες ή εκμετάλλευση χωρίς άδεια.
Τι είναι τα χωρικά ύδατα;
Πρόκειται για τη θαλάσσια περιοχή έως 12 ναυτικά μίλια από τις ακτές, στην οποία το κράτος έχει πλήρη κυριαρχία, σαν να πρόκειται για έδαφος της χώρας. Σήμερα, η Ελλάδα έχει χωρικά ύδατα 6 ναυτικών μιλίων στο Αιγαίο, αλλά έχει δικαίωμα να τα επεκτείνει έως 12, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο.
Τι σημαίνει Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός (ΘΧΣ);
Είναι ένα σχέδιο που καταγράφει πού και πώς μπορούν να γίνουν συγκεκριμένες ανθρώπινες δραστηριότητες στη θάλασσα, όπως αλιεία, ενέργεια, τουρισμός ή προστασία περιβάλλοντος. Η ΕΕ ζητά από κάθε κράτος-μέλος να καταρτίσει έναν τέτοιο χάρτη.
Τι είναι το τουρκολιβυκό μνημόνιο;
Είναι μια συμφωνία του 2019 ανάμεσα σε Τουρκία και Λιβύη, με την οποία προσπάθησαν να χαράξουν θαλάσσια σύνορα παρακάμπτοντας την Ελλάδα και την Κύπρο. Δεν αναγνωρίζεται από την ΕΕ, την Ελλάδα ή άλλα κράτη, καθώς θεωρείται παράνομη και αυθαίρετη.

Πηγή: skai.gr

Ακολουθήστε το Agrinio2Day  στο Google News